Η διαχείριση του πόνου, γράφει ο Δαυίδ Γ. Συμεωνίδης, Ογκολόγος-Παθολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Ευρωπαϊκής και της Αμερικανικής Ογκολογικής εταιρείας που εδρεύει σε Πελοπόννησο, Πειραιά και Αθήνα, σε έναν ασθενή με καρκίνο αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι της ιατρικής του φροντίδας.

Τα βήματα που ακολουθούνται στη ρύθμιση του άλγους προέρχονται από αποτελέσματα μελετών ευρείας έκτασης σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και τηρούνται πάντα σε συνεργασία με την αίσθηση που βιώνει ίδιος ασθενής.

Σημαντικό ποσοστό-περίπου 70% των ασθενών με καρκίνο χρειάζονται κάποιου είδους αναλγητική αγωγή με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών να αφορά περιπτώσεις μεταστατικής νόσου ή τελικού σταδίου. Οι αιτίες του άλγους ποικίλλουν καθώς μπορεί να προέρχεται είτε από την ίδια τη νόσο, από την αντικαρκινική θεραπεία μέσω κάποιας παρενέργειας ή και από παρεμβατικές πράξεις, όπως είναι τοποθέτηση μιας παροχέτευσης ή μια διαγνωστική βιοψία. Λαμβάνονται επίσης υπόψιν και τα συμπαρομαρτούντα νοσήματα κάθε ασθενή τα οποία είναι ανεξάρτητα της κακοήθειας, λόγου χάρη κάποιο ορθοπεδικό ή νευρολογικό νόσημα.

Αρκετές κλίμακες με επίπεδα εκτίμησης του πόνου έχουν αναπτυχθεί, οι οποίες προσπαθούν να καταγράψουν και την αποτελεσματικότητα της αναλγητική αγωγής. Το σύστημα NRS (Numerical Rating Scale) φέρει μια κλίμακα από το 0 (καθόλου πόνος) μέχρι το 10 (ισχυρός πόνος), ενώ υπάρχει και το σύστημα ESAS (Edmonton Symptom Assessment System) το οποίο λαμβάνει υπόψη και άλλα χαρακτηριστικά του ασθενή, όπως το άγχος, ναυτία, κατάθλιψη, κούραση, επηρεασμένη γεύση-όρεξη, αναπνευστικές διαταραχές. Όλα αυτά έχουν στόχο να καταλάβει ο ιατρός τον τρόπο που ο κάθε ασθενής αντιλαμβάνεται τον πόνο που αντιμετωπίζει, προκειμένου να ακολουθήσει τα κατάλληλα βήματα αναλγησίας. Γι’ αυτό το λόγο μάλιστα σε πολλά κράτη δίνονται στους ασθενείς ερωτηματολόγια που σχηματίζουν στον ιατρό την εικόνα που έχει το εκάστοτε άτομο στο θέμα του άλγους.

Ο πόνος μπορεί να προέρχεται από βλάβη σε ιστό του σώματος από τον ίδιο τον όγκο ή από βλάβες σε συγκεκριμένα όργανα, όπως για παράδειγμα στα οστά. Μπορεί επίσης να είναι νευροπαθητικός, από βλάβες σε νευρικό πλέγμα ή από πίεση στη σπονδυλική στήλη. Τέλος, μπορεί να υπάρχει συνδυασμός των δυο κατηγοριών, ανάλογα με το είδος της νεοπλασίας που έχει διαγνωσθεί το άτομο.

Η αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου αρχικά βασίζεται στη χρήση παρακεταμόλης και ΜΣΑΦ (Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα) και ακολουθούν ήπια οπιοειδή, ενώ πλέον έχουμε στη διάθεση μας και συνδυασμούς ήπιων οπιοειδών είτε με παρακεταμόλη είτε με ΜΣΑΦ. Τα ήπια οπιοειδή διακρίνονται σε χαμηλές δόσεις μορφίνης, οξυκοδώνης και υδρομορφίνης. Επιπλέον έχουμε στη διάθεση μας και διαδερματικά αναλγητικά αυτοκόλλητα (fentanyl, buprenorphine) τα οποία μάλιστα χρησιμοποιούνται με ασφάλεια και σε άτομα με νεφρική ανεπάρκεια.

Συνεργικά με τα κλασσικά αναλγητικά χορηγούνται επίσης φάρμακα όπως αντικαταθλιπτικά τα οποία σε μερικές περιπτώσεις έχουν και αναλγητική δράση. Επίσης, παρηγορητική αγωγή, όπως σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας, με την ανακουφιστική της δράση συνδράμει στην συνολική αναλγησία που προσφέρεται στον ασθενή.

Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις οξέος άλγους ποικίλης διάρκειας το οποίο μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες. Αρχικά ο ίδιος ο όγκος μπορεί μέσω επαφής με γύρω ιστούς, είτε με επαφή με νευρικά πλέγματα να προκαλεί ερεθισμό τοπικά. Δεύτερον, παρενέργειες της χορηγηθείσας θεραπείας, όπως βλεννογονίτιδα, μυαλγίες, αρθραλγίες, σύνδρομο ερυθρότητας πελμάτων-παλαμών, εντερίτιδα-πρωκτίτιδα, (ακτινοθεραπευτικές επιπλοκές) είναι ορισμένες από τις αιτίες πόνου που πρέπει να διαχειριστούμε μαζί με τον ασθενή.

Εναλλακτικές μορφές αναλγησίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αποτυχία των εγκεκριμένων βημάτων φαρμακευτικής αγωγής, είτε σε προχωρημένες περιπτώσεις σε συνδυασμό με αυτήν. Ο βελονισμός και η ηλεκτρική νευρική διέγερση είναι κάποιες από αυτές τις μορφές εναλλακτικής αναλγησίας. Σαφώς, η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου έχει σημαντική επιρροή με τη θετική επίδραση του περιβάλλοντος να καθιστούν τον ασθενή πιο δεκτικό στην αναλγητική αγωγή και να αυξάνει τα θεραπευτικά αποτελέσματα της.

Συμπερασματικά, αυτό που κρατάμε είναι πως ο πόνος δεν αποτελεί φόβητρο για κανένας ασθενή καθώς τα νέα μέσα που έχουμε στη διάθεση μας προσφέρουν πλήρη αναλγησία χωρίς μάλιστα παρενέργειες. Έτσι πετυχαίνουμε καλύτερη καθημερινότητα και ποιότητα ζωής για το άτομο που βρίσκεται με τη νόσο που ονομάζεται καρκίνος.